1934, Johan Huizinga, Nederlands geestesmerk, p. 25: Wij leven onder het zware dek van een volstrekt verouderd partijstelsel, dat door den misgreep van het evenredig kiesrecht is gefossiliseerd. Feitelijk werkt dit partijstelsel reeds lang niet meer, de steeds weer blijkende onmogelijkheid van parlementaire kabinetten bewijst het. Indien onze groote groeperingen der volksvertegenwoordiging ooit den naam van politieke partijen hebben verdiend, dan hebben zij de aanspraak daarop toch reeds lang verloren…
p. 26: Dit bevoordelen van partijgenooten kan, zoo niet gerechtvaardigd, dan toch als politiek systeem bij wijlen praktisch worden, indien een min of meer geregelde schommeling tusschen twee groote partijen in regeering en oppositie dan deze dan gene groep aan de macht brengt. Het wordt een absurditeit en een abdicatie van elke werkelijke staatkunde, wanneer een stilzwijgend accoord van vele partijen er een zaak van pariteit van maakt, waaraan het belang des lands en het recht der verdienstelijken wordt opgeofferd…
p. 33: Meer dan ooit ben ik overtuigd, niet te veel te hebben gezegd, toen ik bijna tien jaar geleden terloops schreef, dat “de Nederlandsche Maagd, in haar onschuld, uit het ei van het evenredig kiesrecht het kuiken der parlementaire oligarchie heeft gebroed”…

1935, Johan Huizinga, In de schaduwen van morgen, Een diagnose van het geestelijk lijden van onzen tijd, p. 1: Wij leven in een bezeten wereld. En wij weten het. Het zou voor niemand onverwacht komen, als de waanzin eensklaps uitbrak in een razernij, waaruit deze arme Europeesche menschheid achterbleef in verstomping en verdwazing, de motoren nog draaiende en de vlaggen nog wapperende, maar de geest geweken…
p. 202: Waan en wanbegrip tieren overal. Meer dan ooit schijnen de menschen slaven van een woord, een leus, om elkaar er mee te dooden: dooddoeners in de letterlijksten zin. De wereld is geladen met haat en misverstand. Er is geen peilschaal om te meten, hoe groot het percentage van verdwaasden is, en of het grooter is dan voorheen, maar de dwaasheid is machtiger dan vroeger om te schaden, en zit hooger ten troon…
p. 223: Waar ook maar een tengere plant van echte internationaliteit opkomt, stut haar en begiet haar. Begiet haar met het levende water van het eigen nationaal bewustzijn, mits het zuiver is…

2005, Geert Mak, Gedoemd tot kwetsbaarheid, p. 35: De Nederlanders zijn eeuwige burgers, schreef de grote historicus Johan Huizinga in zijn klassieke schets ‘Nederlands geestesmerk’ (1934), ‘van de notaris tot de dichter en van de baron tot de proletariër’…
p. 47: In Rotterdam wisten de populisten bij de verkiezingen in 2001, uit het niets, ineens een derde van de kiezers te trekken. ‘Als het systeem zichzelf niet reinigt gaat het met een klap.’ De nestor van de Nederlandse journalistiek, Henk Hofland, startte eind november een privécampagne. Ieder stuk dat hij schreef, eindigde met de waarschuwing dat ook in Nederland een staatsgreep of een burgeroorlog denkbaar is…
p. 54: De klassieke opvatting over de rechtsstaat – dat het recht een waarde op zich is, dat de praktijk soms onhandig is, maar dat over het algemeen en op lange termijn de ‘rule of law’ veruit te verkiezen valt boven de willekeur en het kortetermijnprofijt van gelegenheidswetten en -besluiten – leek te zijn verdrongen door een meer cynische uitleg: het recht moest in de eerste plaats de machtigen en de meerderheden dienen, het was een beleidsinstrument, en juristen waren in de eerste plaats beleidsfunctionarissen die hun adviezen zo moesten kneden dat zelfs het dolzinnigste idee door de mazen van recht en wet kon glippen…
p. 81: Ik moet nog terugkomen op een ander element uit de studie van Robert Paxton, The Anatomy of Fascism (2004): de leemtes in het bestaande politieke systeem. In zijn beschrijvingen, land na land, keert telkens één situatie terug: een enigszins conservatieve partij begint haar traditionele achterban te verliezen, sluit een coalitie met de rechts-radicalen in opkomst om haar positie te behouden, geeft in dat proces steeds meer gezag aan hun opvattingen, en brengt ze ten slotte tot regeringsverantwoordelijkheid. Niet de kracht van een rechts-radicale beweging is uiteindelijk doorslaggevend voor het aan de macht komen van zo’n gezelschap, maar de crisisstemming binnen een of meer traditionele partijen. Kort na de eeuwwisseling begon een dergelijk scenario zich af te spelen rond de Nederlandse liberale partij. In snel tempo verhardden de standpunten van deze vanouds liberaal-burgerlijke groepering, en omdat de partij een van de belangrijkste coalitiepartners was, had deze verschuiving naar een populistisch soort neopatriottisme ook effecten op het Nederlandse regeringsbeleid…

2008, J. Rentes de Carvalho, Gods toorn over Nederland, Getuigenis van een halve eeuw: 1956-2006, p. 75: In het openbare leven van dit land zijn de breuken tussen wat er werkelijk bestaat en wat er wordt gedaan, gevoeld en verborgen mijns inziens de oorzaak van het uitstel, de ononderdrukbare zucht naar consensus en het recentere gedoogbeleid, drie sterke constanten in het Nederlandse sociale weefsel. Constanten die, algemeen aanvaard, misschien bijdragen tot een zekere stabiliteit, maar die onvermijdelijk een bron van potentiële wrijvingen worden vanaf het moment dat een substantieel deel van de samenleving bestaat uit allochtonen die dezelfde constanten om verschillende redenen niet kennen, in twijfel trekken, minachten of tarten…
p. 222: Als ik een droom heb, is dat niet die van de onwerkelijkheid de bestemming van dit land ooit in handen te zien van een dictator en niet eens in die van een met absolute meerderheid regerende partij. Maar wel in die van mensen die zich er rekenschap van geven dat Nederland erbij gebaat is de folkloristische mythe van de tolerantie bij te zetten in een museum en van al zijn bewoners een onbetwist respect voor zijn wetten te eisen…

2010, Maarten van Rossem, Waarom is de burger boos?, over hedendaags populisme,
p. 20: Gedurende de gehele naoorlogse periode is er in West-Europa sprake geweest van populistische erupties. Dat komt omdat het populisme onverbrekelijk verbonden is met de democratie. Het is weleens gedefinieerd als ‘the normal pathological condition of modern democracy’. Het populisme is het onkruid dat groeit in de kloof tussen de belofte en de werkelijkheid van de democratie. De democratie functioneert op basis van de macht, of zo men wil de soevereiniteit, van het volk, voor het volk, maar welbeschouwd niet door het volk…
p. 33: Ambtenaren doen nooit iets goed, ook al doen ze hun best. Vrijwel alle populisten zijn dan ook van plan een aanzienlijk deel van de ambtenaren te ontslaan…
p. 62: Zo ontstaat al snel de indruk dat de politieke elite in de Paarse jaren de immigratiekwestie op onverantwoorde wijze heeft laten versloffen. Dat is echter niet juist en daarom is het ronduit merkwaardig dat de Vreemdelingenwet die staatssecretaris Cohen in juni 2000 door de Kamer loodste in de Fortuynliteratuur slechts terloops of helemaal geen aandacht krijgt. Zoals in zoveel politieke kwesties was Fortuyn ook in het immigratiedebat een relatief late bekeerling. Dat Cohen erin was geslaagd VVD, PvdA en D66 op een lijn te krijgen, was een prestatie van formaat. De VVD wilde een strengere wet, de twee andere partijen hadden graag een wat soepeler regeling gezien…
p. 63: De Vreemdelingenwet van Cohen heeft in samenwerking met de conjuncturele terugval van de economie tot gevolg gehad dat het aantal asielzoekers zeer sterk terugliep. In 2004 was er zelfs sprake van een migratieoverschot…

2010, Rob Riemen, De eeuwige terugkeer van het fascisme, p.43: Wie werkelijk de joods-christelijke en humanistische tradities is toegedaan, zal zich ook het gebod eigen maken: ‘Gij zult de vreemdeling liefhebben, want gij zijt vreemdelingen geweest in Egyptenland.’
(Dt 10:19).
p. 59: Geert Wilders en zijn beweging zijn het prototype van hedendaags fascisme. En daarmee zijn zij niets anders dan de logische politieke consequentie van een maatschappij waar wij allen verantwoordelijk voor zijn. Dit hedendaags fascisme is opnieuw het gevolg van politieke partijen die hun eigen gedachtegoed verloochenen, intellectuelen die een gemakzuchtig nihilisme cultiveren, universiteiten die deze naam niet waardig zijn, de geldzucht van de zakenwereld en de massamedia die liever de buikspreker van dan een kritische spiegel voor het volk zijn. Dit zijn de gecorrumpeerde elites die de geestelijke leegte cultiveren waarin het fascisme weer groot kan worden…

2010, Ian Buruma, Grenzen aan de vrijheid, Van De Sade tot Wilders, p. 14: De eerste zin van Jean-Jacques Rousseaus Du contrat social (1762) luidt: ‘De mens is vrij geboren, maar overal is hij in ketens gebonden.’ Die ketens waren volgens Rousseau het gevolg van de politiek, de absolute macht van koning en kerk en traditionele conventies. Een nieuw sociaal contract onder een absoluut democratisch bewind zou de mens van zijn ketens verlossen. Een rationeel geloof zou ons vrij maken. Dit idee van Rousseau is een illusie gebleken. Absolute vrijheid bestaat niet…
p. 57: Dat ‘links’ geneigd is om de vrijheid (althans negatieve vrijheid) te beperken en een positieve, wereldverbeterende vrijheid op te eisen, is niet verbazend. De verdediging van negatieve vrijheid is niet noodzakelijk conservatief. Wilders wil allebei: negatieve vrijheid om moslims te beledigen en positieve vrijheid om hun heilige geschriften te verbieden…

2017, Joris Luyendijk, Kunnen we praten, p. 52: In heel Europa heeft sinds de jaren tachtig een soort Sluipende Verbouwing plaatsgevonden en die is nooit als een echte keuze aan de kiezers voorgelegd – laat staan dat die kiezers eerlijk alle nadelen en risico’s zijn verteld. De omarming van marktwerking en schaalvergroting, maar ook de toetreding van nieuwe landen tot de EU, de NAVO of de eurozone…Het waren steeds voldongen feiten, maar omdat alle gevestigde partijen er achteraf mee instemden was het zogenaamd ‘democratisch’…
p. 67: Ik ben de laatste jaren regelmatig bij bijeenkomsten en debatten over immigratie geweest. Terugkijkend viel me op dat fanatieke voorstanders het net als ikzelf vroeger als een soort moreel examen lijken te zien: ben jij wel fatsoenlijk? De discussie ging ook altijd over hoe we ‘het draagvlak’ en de maatschappelijke steun konden versterken, nooit over de vraag of immigratie eigenlijk een goed idee is. De argumenten van fanatieke voorstanders wisselden ook nogal eens, viel me op. Van ‘morele plicht’ en ‘hou je toch niet tegen’ via ‘het is juist goed voor het land’ naar ‘bittere noodzaak’. Echt in de war zag ik fanatieke voorstanders alleen raken wanneer een immigrant in de zaal zich uitsprak tegen verdere immigratie. Zo iemand ‘racist’ noemen is lastig. Dat werd dan ‘ondankbaar’ of ‘inconsequent’.
p. 86: De PVV is geen partij, maar een besloten vereniging met één lid, Geert Wilders. Het heeft, zoals de wet vereist, ook twee oprichters: Geert Wilders en de stichting Groep Wilders. Deze stichting heeft één bestuurslid, Geert Wilders, en samen beslissen ze wie partijleider van de PVV mag zijn. Tot nu toe viel de keus steeds op Geert Wilders.

19 december 2023: Informateur Plasterk gaat als eerste met de partijleiders van PVV, VVD, NSC en BBB op zoek naar “een gezamenlijke basislijn voor het waarborgen van de Grondwet, de grondrechten en de democratische rechtsstaat”. Als dat lukt, praten ze verder over thema’s als migratie, bestaanszekerheid en klimaat…