Katten en filosofie
p.25: Hoe de kat de mens domesticeerde: Katten zijn nooit door mensen gedomesticeerd. De diersoort wilde kat – Felis silvestris – heeft zich over de hele wereld verspreid door te leren met mensen samen te leven. Hedendaagse huiskatten zijn nakomelingen van een bepaalde tak van deze soort, Felis silvestris lybica, ofwel de Afrikaanse wilde kat, die zo’n 12.000 jaar geleden met mensen begon samen te leven in delen van het Nabije Oosten die nu bij Turkije, Irak en Israël horen…
Recente vondsten wijzen uit dat zich onafhankelijk hiervan ongeveer vijfduizend jaar geleden in China een soortgelijk proces heeft voltrokken, toen een Centraal-Aziatische variëteit van Felis silvestris een soortgelijke strategie volgde.

Waarom katten niet zo nodig gelukkig hoeven te zijn
p.35: In tegenstelling tot honden zijn katten niet een soort halve mensen geworden. Katten communiceren met ons en gaan misschien op hun eigen manier van ons houden, maar ze zijn in hun diepste wezen anders dan wij. Door hun aanwezigheid in de mensenwereld laten ze mensen voorbij de grenzen van die wereld kijken. Als wij ons niet laten opsluiten in onze eigen gedachten, kunnen we van hen leren waarom ons nerveuze streven naar geluk gedoemd is te mislukken.
p.42: Afleiding of verstrooiing was een centraal thema in de geschriften van de zeventiende-eeuwse wetenschapper, uitvinder, wiskundige en religieus denker Blaise Pascal. Hij legt uit dat de enige oorzaak van het ongeluk van de mens is dat hij niet weet hoe hij rustig in zijn kamer moet blijven… Mensen verstrooien zich door hun verbeelding te gebruiken. Montaigne heeft ook over verstrooiing geschreven. Maar terwijl Pascal deze verwierp als een obstakel voor het heil, verwelkomde Montaigne haar als een natuurlijke remedie voor het lijden…
p.44: Wat verstrooiing betreft zijn mens en kat tegenpolen. Omdat katten zich geen beeld van zichzelf hebben gevormd, hebben ze geen afleiding nodig van het feit dat ze op een dag zullen ophouden te bestaan. Daardoor leven ze zonder angst dat de tijd te snel of te langzaam voorbij gaat. Als katten niet jagen, paren, eten, of spelen, slapen ze. Er is geen innerlijke angst die ze dwingt tot voortdurende activiteit…
p.47: Pascal beredeneerde in zijn beroemde Gok waarom we op Gods bestaan zouden moeten wedden. We moeten hoe dan ook gokken. Als we winnen, verwerven we oneindig geluk; als er geen God is, verliezen we een eindig sterfelijk leven, zo kort dat het nauwelijks iets voorstelt. Het is een nogal gebrekkig argument. Pascal gaat ervan uit dat we al weten op welke God we moeten gokken. Maar de mens heeft vele goden aanbeden, die allemaal onderdanigheid en gehoorzaamheid eisen. Als we gokken op een God die niet bestaat, kan een andere ons vervloeken. En is ons korte leven dan zo weinig waard? Als het alles is wat we hebben, zou het ons misschien des te dierbaarder moeten zijn…
p. 49: De behoefte aan verstrooiing is een reactie op het onderscheidende kenmerk van het mensendier: de angst voor de dood waar zelfbewustzijn mee gepaard gaat…

Kattenethiek
p.57: Vaak wordt gezegd dat katten amoreel zijn. Ze laten zich niet door geboden leiden en hebben geen idealen. Ze vertonen geen tekenen van schuldgevoel of wroeging, en evenmin van inspanningen om een betere kat te worden…
p.63 : Elk individueel dier, elk afzonderlijk schepsel, heeft zijn eigen vorm van het goede leven. In het westerse denken benadert Benedictus de Spinoza deze visie het meest, met zijn idee van conatus: de neiging van levende dingen om hun activiteit in de wereld te behouden en te versterken…
p.73: Omdat katten roofdieren zijn, zou een sterk ontwikkeld gevoel van empathie contraproductief zijn. Daarom hebben ze die eigenschap niet. En daarom berust ook het populaire geloof dat katten wreed zijn, op een vergissing. Wreedheid is een negatieve vorm van empathie.
p.78: Mensen vormen een beeld van zichzelf in de kindertijd en streven naar geluk door dat zelfbeeld te behouden en te versterken. Maar het beeld dat ze van zichzelf hebben is niet de realiteit van hun lichaam of hun leven, en het najagen ervan kan leiden tot frustratie in plaats van voldoening. Andere dieren delen hun leven niet met een dergelijk fantoom…
Katten zijn goede voorbeelden van wezens zonder bedrieglijk zelfbeeld. Ze behoren niet tot de selecte groep dieren die geslaagd is voor de Mirror Self-Recognition (MSR)-test.
p.79: Kattenethiek is een soort onzelfzuchtig egoïsme. Katten zijn egoïsten in die zin dat ze alleen geven om zichzelf en om anderen van wie ze houden. Ze zijn onzelfzuchtig in zoverre dat ze geen beeld van zichzelf hebben dat ze proberen te behouden en te versterken…
p.81: Moed is evenzeer een kattendeugd als een mensendeugd. Zonder moed kunnen katten noch mensen welvaren…

Mensenliefde versus kattenliefde
p.86: Katten kunnen van mensen gaan houden, maar dat betekent niet dat ze ons nodig hebben of dat ze voelen dat ze ons iets verschuldigd zijn.
p.87: Katten kunnen weliswaar soms gevoelloos lijken, maar dat komt alleen maar doordat ze emoties vaak uitdrukken via hun oren en staart in plaats van met hun gezicht. Ze geven ook uitdrukking aan hun gevoelens door te spinnen…
p.90: Kattenliefde verschilt in vele opzichten van mensenliefde. Seksueel contact tussen kater en poes duurt maar een paar tellen, en daarna blijven de twee niet bij elkaar.

Tijd, dood en de kattenziel
p.111: Katten nemen het besluit om te sterven. Ze zoeken een beschut koel plekje op, vanwege de warmte van hun bloed, maken zich klein en wachten tot ze doodgaan…
p.112: Het idee van een leven na de dood ontstond samen met de mens. Zo’n 115.000 jaar geleden werden er graven gemaakt waar dierenbeenderen, bloemen, geneeskrachtige kruiden en kostbaarheden zoals steenbokhorens in werden gelegd…
p.117: Maar niet alle mensen zijn bang om te sterven, en sommigen verlangen zelfs naar de dood. Sommige mensen wensen dat ze nooit geboren waren. Ze voelen dat de wereld zich tegen hen heeft gekeerd, en hun conatus wil zichzelf opheffen. Zij zouden graag willen dat hun leven volledig werd gewist…
p.118: Als katten op hun leven konden terugkijken, zouden ze dan wensen dat ze nooit geleefd hadden? Dat is moeilijk voor te stellen…
p.122: Rond 4000 v.Chr. raakten wilde katten verzeild in Egyptische nederzettingen en vonden er graanschuren met knaagdieren en slangen, die ze doodden en opaten… Vanaf 2000 v.Chr. werden katten in huishoudens geaccepteerd als metgezellen…
p.123: Tussen 1000 v.Chr. en 350 n.Chr. ging men katten beschouwen als manifestaties van godheden, in het bijzonder de godin Bastet…

Katten en de zin van het leven
p.126: Als katten de menselijke zoektocht naar betekenis zouden kunnen begrijpen, zouden ze spinnen van plezier over de absurditeit daarvan. Het leven als de kat die ze toevallig zijn, is voor hen betekenis genoeg. Mensen daarentegen blijven maar zoeken naar zin buiten hun eigen leven…
p.128: Terwijl katten altijd katten blijven, verliezen mensen snel hun menselijkheid… In tegenstelling tot wat postmodernisten beweren, bestaat er wel degelijk zoiets als de menselijke natuur…
p. 129: Het goede leven is niet het leven dat je wilt, maar een leven dat voldoening geeft. Dit is, wanneer we de metafysica wegdenken, Spinoza’s idee van conatus en het taoïstische geloof dat we de weg binnen in ons zelf moeten volgen…
Het goede leven is niet een leven dat je geleid zou kunnen hebben of dat je misschien nog zult leiden, maar het leven dat je al hebt. Dit kunnen katten ons leren, want zij denken niet na over levens die ze niet hebben geleefd.
John Gray sluit zijn boek af met:

Tien kattentips voor het goede leven
1. Probeer nooit om mensen te overtuigen zich redelijk te gedragen.
2. Het is dom om te klagen dat je niet genoeg tijd hebt.
3. Zoek geen betekenis in je lijden.
4. Je kunt beter onverschillig jegens andere mensen zijn dan het gevoel hebben dat je van ze moet houden.
5. Vergeet het nastreven van geluk; dan vind je het misschien.
6. Het leven is geen verhaal.
7. Vrees het donker niet, want de nacht biedt veel waardevols.
8. Slaap omdat het fijn is.
9. Hoed je voor mensen die zeggen dat ze je gelukkig zullen maken.
10. Als het je niet lukt om een beetje meer als een kat te leven, keer dan zonder spijt terug naar de menselijke wereld van de verstrooiing.

AvdW, december 2021.